Blog 1: Duurzaam werken, het nieuwe werken

Zodra de term ‘zwaar beroep’ valt in het nieuws of een actualiteitenrubriek, doemt in het begeleidende filmpje onherroepelijk een bouwsteiger met een metselaar op. ‘Werken in de bouw is zwaar’, luidt de onuitgesproken boodschap. Bij veel mensen zal inmiddels de associatie zwaar beroep – bouw – vervroegd pensioen hebben postgevat. Draait duurzame inzetbaarheid alleen om de fysiek zware beroepen?  
 
Langer doorwerken 
Toen Drees de AOW in 1957 invoerde, ging hij ervan uit dat de AOW-leeftijd geen statisch moment zou zijn. Die leeftijd zou afhankelijk moeten zijn van de levensverwachting en de overheidsfinanciën. Bij de invoering van de AOW bestond de beroepsbevolking uit relatief weinig oudere en ruim voldoende jonge werkenden. De economisch inactieve groep mensen was een beperkte groep en de pensioenen waren gemakkelijk op te brengen. Nu is de situatie, net als in de meeste westerse landen, omgekeerd en moet een kleiner wordende groep werkenden een steeds grotere groep niet-werkenden onderhouden. Als iedereen op zijn vijfenzestigste met pensioen blijft gaan en wij de economie nog steeds willen laten groeien, dan moet die kleine beroepsbevolking heel hard werken. 
 
De meest voor de hand liggende oplossing is de beroepsbevolking vergroten door mensen langer door te laten werken. Maar kan iedereen dit? We worden wel ouder, maar blijft ook iedereen langer werkfit? Volgens het UWV ontvingen eind juni 2016 243.000 mensen een arbeidsongeschiktheidsuitkering (WIA). Hiervan heeft 32% een uitkering omdat zij volledig zijn afgekeurd zonder redelijke kans op herstel. 21% is ook volledig afgekeurd, maar heeft kans op herstel en 47% is gedeeltelijk afgekeurd. Vergeleken met 2008 is het aantal mensen dat volledig is afgekeurd zonder kans op herstel gestegen. Het aantal mensen dat is afgekeurd maar kan herstellen is afgenomen en die gedeeltelijk zijn afgekeurd is gelijk gebleven. Natuurlijk stromen er in totaal meer mensen uit WIA/WAO dan in 2008, maar dat heeft voor een groot deel te maken met de vergrijzing waardoor deze vanuit de WIA naar de AOW stroomt. De arbeidsparticipatie van geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikten is juist afgenomen¹. Zo bezien zijn wij er niet ‘werkfitter’ op geworden. 
 
Ook de bouw- en infrasector vergrijst. Het aandeel oudere werknemers boven de 55 is de laatste jaren flink toegenomen, vooral door het verhogen van de pensioenleeftijd en het afschaffen van verschillende vroegpensioenregelingen. Mensen moeten langer doorwerken, maar dat betekent niet dat iedereen nu gezond zijn pensioen haalt. Uit onderzoek² op verzoek van de sector uit 2015 blijkt dat werknemers onder de 35 zich vaker ziek melden, maar dat werknemers boven de 55 langer ziek zijn. Als mensen langer ziek zijn, neemt de kans op permanente uitval toe. Kortom, de administratieve maatregel om mensen langer door te laten werken, leidt in de praktijk tot nieuwe uitdagingen: hoe verlengen wij onze inzetbaarheid en dan ook nog met plezier? 
 
Fysieke en mentale belasting 
Niet alleen de leeftijd, maar ook de werkzaamheden spelen een grote rol in de mate van inzetbaarheid. Werknemers met fysiek belastende beroepen krijgen eerder rug-, knie- en heupklachten dan mensen die op kantoor werken³. Werknemers met een administratieve of leidinggevende baan (UTA) blijven fysiek langer gezond, maar zij lopen meer risico uit te vallen door stress (zie ook onderstaand figuur). Bij uitvoerders en werkvoorbereiders is er net als bij de metselaar en de straatmaker sprake van een duidelijke relatie tussen de leeftijd, het beroep en de mate van uitval. Met andere woorden: wat maakt een beroep zwaar? 
 
We kijken er niet vreemd van op als een steigerbouwer van vijfenvijftig (gedeeltelijk) wordt afgekeurd vanwege rugklachten. Maar bij een uitvoerder van vijfenvijftig die met een burn-out thuiszit en maar moet afwachten of hij nog wel aan de bak komt voor zijn pensioen, staan we vaak niet stil. Het heeft echter evenzeer financiële gevolgen voor de persoon in kwestie wat maakt dat de impact op iemands leven niet minder groot is. Of je nu een uitvoerder bent of een straatmaker, voortijdig aan de kant staan met praktisch nul kans op een nieuwe baan is in beide gevallen een persoonlijk drama. 
 
Gezamenlijk investeren 
Het is een uitdaging voor beleidsmakers om een definitie van een zwaar beroep te formuleren. Wat dit extra complex maakt is dat de arbeidsomstandigheden eveneens van grote invloed zijn op hoe zwaar een beroep wordt ervaren door de werknemer. Hier ligt weer een belangrijke taak van de werkgever. Beiden zullen zich moeten inspannen dat werknemers langer gezond en fit blijven zodat ze fluitend hun pensioen kunnen halen. Om dat voor elkaar te krijgen is het nodig te investeren in de gezondheid, de werkomstandigheden en in een leven lang leren. Zowel voor bouwplaatsmedewerkers als UTA-personeel. Duurzaam inzetbaar werken wordt het nieuwe werken. 
 
Anna de Boer, specialist marktonderzoek Volandis 
--------                                                                

¹ Stoutjesdijk, M., Spijkerman, M. (2016). UWV Monitor Arbeidsparticipatie 2016. Amsterdam: UWV.
² Afrian, K., Koning, M.A.(2015). Vitaliteit op de lange termijn. Amsterdam: EIB
³ Tjoe Nij, E., Timmerman, J., Caspers, M., Frijters, A. (2016). Bedrijfstakverslag 2016. Harderwijk: Arbouw

Figuur: fysieke en mentale belasting werknemers periodiek gezondheidsonderzoek bouw en infra, 2015