Kwartsstof

Kwartsstof komt vrij bij het bewerken of slopen van kwartshoudend materiaal. Bijvoorbeeld: 

• het zagen van beton;
• frezen van sleuven in bouwblokken;
• doorslijpen van stenen en tegels.

Als je binnen werkt in een ruimte waar slecht geventileerd wordt, kan de concentratie kwartsstof hoog oplopen.

Niet alleen de hoeveelheid in het materiaal en de manier van bewerken hebben invloed op het vrijkomen van kwartsstof. Ook de samenstelling en de aard van het materiaal hebben invloed op het vrijkomen van kwartsstof. Bij het bewerken van harde materialen komt bijvoorbeeld meer stof vrij dan bij het bewerken van zachte materialen. 

Het inademen van kwartstof kan ernstige longaandoeningen veroorzaken.

• Kwartsstof kan stoflongen (silicose, longfibrose) veroorzaken. Dat betekent dat diep in de longen bindweefselvorming ontstaat. Het longweefsel wordt stugger en kan minder zuurstof opnemen. Dat kan betekenen dat je bij inspanning kortademig en benauwd wordt, gaat hoesten en last krijgt van pijn op de borst. Hoe meer stof er is ingeademd, hoe groter de schade. Deze is niet meer te herstellen. De klachten verschijnen vaak op latere leeftijd.
• Kwartsstof kan longkanker veroorzaken. Kijk voor meer informatie over werken met kankerverwekkende stoffen op het Arboportaal van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
• Er zijn aanwijzingen dat blootstelling aan kwartsstof ook andere aandoeningen zoals reuma, nierfalen en hart- en vaatziekten kan veroorzaken. 

Het is goed om te weten dat er geen hoeveelheid kwartstof is waar je veilig aan blootgesteld kan worden zonder kans op gezondheidsschade. Je moet dus altijd proberen om de hoeveelheid kwartsstof in de lucht zo laag mogelijk te houden.

De wettelijke grenswaarde voor kwartsstof is 0,075 mg/m3 bij een achturige werkdag. Dat betekent dat je niet meer dan acht uur per dag aan deze concentratie mag worden blootgesteld. Maar omdat kwarstof een kankerverwekkende stof is, schrijft de Arbowet ook voor dat je er alles aan moet doen om blootstelling te voorkomen.

Als werkgever en werknemer kun je samen bespreken hoe je de blootstelling op de werkplek zo laag mogelijk houdt. Cruciaal hierbij is een goede planning en inkoopbeleid. Zorg ervoor dat: 

• materialen worden gebruikt met zo min mogelijk kwartsstof; 
• zo min mogelijk bewerkingen van op de bouwplaats nodig zijn;
• de juiste stofafzuiging of watertoevoer beschikbaar is;
• iedereen voldoende instructie/training heeft gehad over het veilig werken met kwartsstof;
• je met elkaar in gesprek gaat over de beschermingsmaatregelen en spreek elkaar indien nodig er ook op aan!

Werkgever en werknemer kunnen samen de volgende maatregelen nemen, op volgorde van de arbeidshygiënische strategie: 

1. Kies indien mogelijk een materiaal dat geen of minder kwarts bevat. Bespreek dit zo vroeg mogelijk in het proces met de opdrachtgever, architect, etc. 
2. Kies indien mogelijk voor een bewerkingsmethode waarbij zo min mogelijk kwartsstof vrijkomt (bijvoorbeeld blokken knippen in plaats van zagen).
3. Gebruik gereedschap met afzuiging en/of watertoevoer en zorg ervoor dat de afzuiging goed aansluit op het werkvlak (zie ook www.stofvrijwerken.tno.nl)
4. Zorg voor voldoende ventilatie.
5. Houd de werkruimte regelmatig en goed schoon.
6. Voer stoffige werkzaamheden zo veel mogelijk gescheiden uit van stofarme/stofvrije werkzaamheden.
7. Als bovenstaande maatregelen niet voldoende zijn, zorg dan voor het dragen van de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen:
   • Volgelaatsmasker met P3-filter voorzien van aangeblazen lucht.
   • In combinatie met afzuiging of nat werken, is een P2-masker doorgaans voldoende. Maar voor langdurige werkzaamheden is een masker met P3-filter aanbevolen. 
   • Mondkapjes (FFP2/3) zijn bij veel werkzaamheden niet effectief omdat ze in de praktijk vaak niet helemaal aansluiten op het gezicht. Omdat kwartsstof heel fijn is, wordt het dan alsnog ingeademd. 

Je moet altijd alle mogelijke maatregelen nemen. Als je niet kunt vermijden dat er in kwartshoudend materiaal geboord moet worden, zorg dan in ieder geval voor goed werkende afzuiging en ventilatie. 

Ademhalingsbescherming mag alleen worden toegepast als andere maatregelen niet mogelijk zijn of niet effectief zijn. Allereerst moeten bronmaatregelen worden genomen. Omdat kwartsstof een kankerverwekkende stof is, mag hier alleen van worden afgeweken als er technische belemmeringen zijn. Deze zijn er echter niet, want er zijn zelfs accu aangedreven boormachines met geïntegreerde afzuiging in de handel. Zelfs een aparte stofzuiger is dus niet nodig. Leveranciers van gereedschappen kunnen hier meer informatie over verstrekken.  

De regelgeving met betrekking tot stofvrij werken is niet nieuw. Bij veel bewerkingen in steenachtige materialen komt kwartsstof vrij. Dit is een kankerverwekkende stof. Blootstelling aan kwartsstof moet daarom zoveel mogelijk voorkomen worden (Arbobesluit, artikel 4.18).

In 2001 is een beleidsregel van kracht geworden met betrekking tot kwartsstof. De hierin genoemde maatregelen zijn inmiddels overgenomen in de verschillende arbocatalogi in de bouw. Bij maatregelen ter beperking van blootstelling aan kwartsstof moet de arbeidshygiënische strategie aangehouden worden:

• Bronmaatregelen: allereerst moet het ontstaan en verspreiden van kwartsstof beperkt worden, door te kiezen voor ander materiaal (bijvoorbeeld gipsblokken in plaats van cellenbeton) of voor een andere werkmethode (bijvoorbeeld bevestigingspunten voor schoren/stempels instorten in plaats van achteraf boren); 

• Collectieve maatregelen: als het ontstaan en verspreiden van kwartsstof niet te voorkomen is, moeten werkgevers ervoor zorgen dat hun werknemers gereedschap gebruiken met afzuiging en/of watertoevoer waarbij de afzuiging goed moet aansluiten op het werkvlak. Aanvullend moet hier dan nog adembescherming gedragen worden;

• Individuele maatregelen: als bovenstaande oplossingen technisch niet mogelijk zijn, moet een volgelaatsmasker met P3-filter gebruikt worden.

Als er technische mogelijkheden zijn om stofblootstelling te beperken, moeten deze maximaal worden toegepast. Organisatorische en economische afwegingen mogen geen rol spelen.

In de verschillende arbocatalogi in de bouw worden voor beroepen en taken maatregelen gegeven.